Keynote

Met de rug tegen de muur: over verlamming bij zorgverleners.

Vluchten, vechten en verlammen

Als je een angstige en (levens)bedreigende situatie meemaakt, kun je overlevingsreacties vertonen. Iedereen kent wel deze reacties: vluchten of vechten. Maar je kunt ook bevriezen of verlammen. Je staat dan aan de grond genageld, bent verlamd van angst, of verstijfd van schrik.

Tonic immobility

Mensen hebben daarna vaak het gevoel dat ze niets hebben gedaan, dat ze gefaald hebben. Maar deze verlammingsreacties treden vaak automatisch op, zijn levensreddend en heel functioneel. Zowel mensen als dieren vertonen deze reactie, en die reactie wordt in de literatuur vaak ‘tonic immobility’ genoemd, de spieren bewegen niet meer, je kunt ze niet meer aanspannen en niet meer in beweging komen. Daardoor wordt de kans op overleving in een bedreigende situatie vergroot. Sommigen herkennen het van nachtmerries: je wilt wegrennen, maar je benen lijken van was. Of je wilt schreeuwen, maar er komt geen geluid uit je keel. Veel mensen herkennen dit gevoel als ze onder spanning staan.

Zorgverlamming

We zien deze verlammingsreactie vaak tijdens seksueel geweld, maar deze reactie kan in elke angstige of gespannen situatie voorkomen, ook in lastige werksituaties, als je bijvoorbeeld ‘moeilijke’ of complexe cliënten in je caseload hebt. Zoals cliënten bij wie sprake is van veel problemen tegelijkertijd en bij wie meerdere zorgverleners zijn betrokken. Vaak is het probleemgedrag van de cliënt bedreigend, bijvoorbeeld in de vorm van agressie, automutilatie of suïcidaal gedrag. Sommige problemen lijken onoplosbaar, of jij vindt dat eerst een ander probleem opgelost moet worden (bijvoorbeeld een betere woonsituatie) voordat jij aan de slag kan op jouw vakgebied (bijvoorbeeld traumaverwerking). Of je vindt dat de regie of verantwoordelijkheid bij een andere zorgverlener ligt, en dat het niet aan jou is om te handelen. Je maakt je ernstig zorgen over de cliënt, maar je kunt niets doen, je hebt het gevoel met de rug tegen de muur te staan. Je zou dan kunnen spreken van zorgverlamming.

In deze lezing wordt dieper ingegaan op de reactie ‘tonic immobility’ tijdens trauma’s, en daarna wordt een vergelijking gemaakt met zorgverlamming. Tot slot krijg je tips en tricks om zorgverlamming te doorbreken.

Workshop

Doe iets!

Prof.dr. Agnes van Minnen met medewerking van ervaringsdeskundige Zoë

In deze workshop wordt verder stilgestaan bij het verschijnsel ‘zorgverlamming’ bij hulpverleners: het gevoel dat je niets kunt doen bij een ‘complexe’ of crisogene cliënt. We geloven in jouw kennis en kracht als hulpverlener en willen dat je die optimaal gaat inzetten.

Deelnemers worden aan het denken gezet over hulpverlenerssituaties waarin ze ‘niets doen’, ‘overbruggen’, ‘stabiliseren’, of de cliënt doorschuiven naar andere hulpverleners, en worden uitgenodigd om hun eigen kracht aan te boren.

Agnes van Minnen doet deze workshop samen met ervaringsdeskundige Zoë. Zij vertelt haar verhaal waarin ze vooral stilstaat bij de momenten in haar hulpverleningsgeschiedenis, dat ze in crisis was of dringend hulp nodig had, en er ondanks dat er veel hulpverleners bij haar betrokken waren, geen concrete hulp werd geboden.

Deelnemers aan de workshop worden in beweging gezet om actief mee te denken over welke concrete hulpverleningsacties ze zouden kunnen inzetten bij diverse casussen Uiteraard worden diverse tools geboden om deze acties te bedenken.

Leerdoelen